Mια οργή τυλιγμένη σε ένα κέλυφος από ζάχαρη, φόβο, απορία παιδιού κι ελπίδα. Ερωτήσεις, σκέψεις, ερωτικά μαρτύρια, τραγούδια, θλίψεις και χαρές. Μόνο η τέχνη, στην πιο εφήμερη και δημόσια μορφή της θα μπορούσε να τα αγκαλιάσει όλα αυτά μαζί και να μας τα παραδώσει με τον πιο τίμιο και αγνό τρόπο. Η τέχνη του δρόμου δεν είναι ένα κύμα που μετρά μερικές δεκαετίες ζωής, είναι η πιο γνήσια, ειλικρινής και ουσιαστική μορφή τέχνης. Έρχεται από το μακρινό παρελθόν, κάπου διακόσιες χιλιάδες χρόνια πριν, όταν οι πρόγονοι μας άρχισαν να μοιράζονται στους τοίχους των σπηλιών τους εικόνες από τα ζώα, που ακόμα για εκείνους ήταν απειλή μα και άγρια γοητεία. Οι γούνες των ζώων αυτών που ήταν η ελπίδα για λίγη ζεστασιά και το κρέας μια πηγή τροφής που δυνάμωνε το ανθρώπινο είδος. Τότε ως θαύμα και απορία, έντυναν τους τοίχους των σπιτιών τους με τοιχογραφίες όλων αυτών των θεμάτων που προκαλούσαν τρόμο και ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Η Αρχαία Αίγυπτος, στημένη όλη από τεράστιες επιγραφές, θεωρείται μια από τις μητέρες τούτης της τέχνης, αργότερα η Αρχαία Αθήνα μα και η Ρώμη. Επιγραφές και έργα δημόσια σαν κάτι που ΕΠΡΕΠΕ να μπορεί να δει ο πολίτης, ο ξένος, ο ερευνητής.

Γκράφιτι φτιαγμένο στην πόρτα του ιερού από τους επισκέπτες (Temple of Dendur) όταν ήταν ακόμα εγκατεστημένο στον ποταμό Νείλο, στην Αίγυπτο, Πηγή: metmuseum.org

Γκράφιτι που αναπαριστά μια γυναίκα που ζει στη φτώχεια, Κάιρο-Αίγυπτος, Πηγή: middleeastmonitor.com

Ως πιο σύγχρονη από εκείνους, κοιτάζω τους δικούς μου τοιχογράφους, άλλους μεγαλύτερους από μένα και άλλους μικρότερους. Σκέφτομαι, λίγα χρόνια μετά (1949) τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όταν ο Edward Seymour(1) ανακαλύπτει το χρώμα σε μορφή σπρέι. Κι αργότερα στα τέλη της δεκαετίας του ’60, μιας δεκαετίας στιγματισμένης από τόσες αλλαγές, άνθηση της διαφήμισης, επικράτηση του σημερινού marketing, της εμπορευματοποίησης των πάντων και του graffiti. Εκείνου που θα μείνει για πολύ καιρό για να κρίνει τα κακώς κείμενα, εκείνου που ουδέποτε δεν πρέπει να φιμωθεί ή να εξευγενιστεί. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, που εμφανίζεται στη Φιλαδέλφεια με τη μορφή υπογραφών, ονόματα γραμμένα με μαρκαδόρο ή σπρέι σε τοίχους, στη δεκαετία του ’70 το χρώμα πνίγει τη Νέα Υόρκη και τα τρένα μετατρέπονται σε έργα τέχνης που μεταφέρουν τους καθημερινούς επισκέπτες των δημόσιων “εκθέσεων” των σταθμών. Ένα ολόκληρο κύμα εξαπλώνεται να μας θυμήσει, πρώτα και κύρια, τα συναισθήματα που υπάρχουν πίσω ή και μπροστά, έντονα, γραμμένα ή και ζωγραφισμένα μέσα στην πράξη της ΕΚΦΡΑΣΗΣ.

Εδώ και μερικά χρόνια έχει αρχίσει να χαρτογραφείται η ιστορία της τέχνης των δρόμων, θα περάσουν χρόνια και θα έχουμε πια λίγες διαφωνίες για το πότε γεννήθηκε και ποιοι την πρωτάρχισαν. Οι ιστορικοί μας ήδη έχουν πολύ υλικό να μας δώσουν να μελετήσουμε, όμως δεν ξέρω αν υπάρχει απάντηση ικανή να μας καλύψει πλήρως για το πόσο γρήγορα εμπορευματοποιήθηκε η ελεύθερη έκφραση, η οργή, η αγνότητα, η αθωότητα, το πείσμα, ο θυμός, η αγάπη, η ελπίδα… Πόσο γρήγορα μέσα σε πενήντα χρόνια ο Banksy φτάνει τις 100.000(2) χιλιάδες δολάρια και οι ερωτήσεις του, τα συναισθήματα του, οι επιθέσεις του που τίθενται καθημερινά σε όλους εμάς, αγοράζονται έπειτα, έναντι χιλιάδων δολαρίων που κανείς απ’ όλους εμάς δεν έχει, αλλά που κάποιοι, λίγοι, πρωταγωνιστές στην οργή του, έχουν!

Ας το σκεφτούμε αλλιώς, πόσα αγαθά, εφόδια, υπηρεσίες και καθημερινές ανάγκες εμπορευματοποιήθηκαν τρομερά γρήγορα. Αρκετές, αν όχι όλες! Και η τέχνη; Εκείνη η γεμάτη συναισθήματα και ένταση, λόγω των συνθηκών στις οποίες γεννιέται..  Ανά τους αιώνες λίγα έργα προστατεύθηκαν από μουσεία (πιο δημόσιου χαρακτήρα) και διατηρήθηκε η ένταση, η αλήθεια του, το “κατηγορώ” τους.

Banksy – Grim Reaper, 2005, Πηγή: widewalls.ch

Θυμάμαι τη στιγμή που αντίκρισα την Guernica  του Pablo Picasso στο πανέμορφο Reina Sofia. Ήξερα όσα χρειαζόταν για να τρομοκρατηθώ λίγο με εκείνο τον μουσειακό διάδρομο που την φιλοξενεί. Ένα έργο με τόσες εικόνες, τόση ένταση, με ένα πελώριο “κατηγορώ” πάνω από τα κεφάλια των δυναστών, πια μοναχικό, μουσειακό έκθεμα, μια ανάμνηση ενός συναισθήματος κάποιου δημιουργού. Σκέφτηκα πως θα ήταν αυτό το έργο στην Puerta del Sol, έξω από το μουσείο, δύο χιλιόμετρα πιο μακριά, στο κέντρο της πλατείας, θα άλλαζε άραγε η δυναμική του, η ενέργεια του, θα μας έκανε να νιώσουμε τη βια; Από την άλλη, η τέχνη του δρόμου το πετυχαίνει αυτό. Μας προβληματίζει, κι ένα βήμα πιο πέρα μας ξεσηκώνει, μας προετοιμάζει, μας οπλίζει, μας παιδαγωγεί, μας διαμορφώνει, μας κάνει να νιώθουμε ανόητοι και θύματα ή δικαιωμένοι και ευτυχείς. Η Guernica και ο Λουκάνικος, ο σκύλος αγωνιστής που γαύγιζε στα ΜΑΤ και το 2011 ήταν ισότιμο ενός ξεσηκωμού, μιας αντίδρασης, μιας ρήξης με τους τώρα δυνάστες.

Λουκάνικος, «Τα δακρυγόνα μαζί τα φάγαμε» και «All Dogs Go to Heaven», Ψυρρή-Αθήνα, Ελλάδα, Πηγή: lifo.gr

Guernica, Pablo Picasso, Museo Reina Sofia, Μαδρίτη-Ισπανία, Πηγή: elespanol.com

Οι γκραφιτάδες που μέσα στη νύχτα σκάλιζαν ένα δημιούργημα με επιδίωξη την άλλη μέρα το πρωί ένας ακόμα άνθρωπος να σκεφτεί διαφορετικά. Να σκεφτεί. Υπό τους ήχους της hip hop, με στίχους γεμάτους οργή και αλήθεια. Και ξανά η ίδια θλιμμένη απορία με γεμίζει κι είμαι σίγουρη πως γεμίζει και πολλούς απ΄ αυτούς. Πως ο δυνάστης μετατρέπεται σε πελάτη και η αλήθεια που σε πνίγει σε αριθμούς; Μήπως όπως λένε και οι Social Waste στους στίχους τους “η επανάσταση μονάχα έχει ουσία, όσο κρατάει μέχρι να γίνει εξουσία”;(3) Το μόνο σίγουρο είναι ένα, όσο αιώνια είναι η αντίρρηση και η άρνηση τόσο αιώνιο θα είναι και το graffiti. Οι αλήθειες θα συνεχίσουν να γράφονται, οι έρωτες να υμνούνται, η “εξέγερση παντού και πάντα”(4) και “το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του”, η ταξική πάλη, η ύπαρξη ελπίδας κι ακόμα καλύτερα η ύπαρξη δράσης και αντίδρασης. Όσο αιώνια θα είναι τούτα τα χαρακτηριστικά στο ανθρώπινο DNA τόσο τούτη η μορφή τέχνης θα είναι τέχνη Υψηλή. Γεμάτη συναισθήματα, καθόλου διακοσμητική μα ελεύθερη και γεμάτη πρόκληση και δράση για μιαν ελπίδα, για την αγάπη, για το μέλλον, για το όνειρο.

George Orwell τοιχογραφία στο Southwold Pier, στην Αγγλία. Έργο από τον Pure Evil. 

Θέλω να κλείσω με μια ευχή, τούτη η τέχνη, της βαθιάς νύχτας, του hip hop και της αλήθειας να μη χάσει ποτέ τον χαρακτήρα της, να μην υποταχθεί, να μείνει παράνομη, ξενυχτισμένη, με βαμμένα ρούχα και παπούτσια, αλήτισσα που θα τιμηθεί εν τη απουσία της γιατί θα ξενυχτάει σε κάποιο στενό με ένα σπρέι στο χέρι κι έναν πιτσιρικά να παλεύει με την πρώτη του ταγκιά. Καλά βράδια αξημέρωτα στους πιο ειλικρινείς εκφραστές του τώρα. Κι ίσως τα λόγια του Orwell, που μια φίλη μου θύμησε τις προάλλες να τους δίνουν πάντα δύναμη, “Αυτός που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Αυτός που ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν”.(5)

Maria Myl aka Rima Lyma

(1) Edward Seymour εφευρέτης του χρώματος σε μορφή σπρέι, Πηγή: learnenglishteens.britishcouncil.org

(2) Πηγή: dailymail.co.uk

(3) Social Waste, Του Χρόνη. Ακούστε εδώ

(4) Σύνθημα του JNOR που ενέπνευσε πολλούς ακόμα graffiti artists

(5) Τζωρτζ Όργουελ (1903-1950), από το έργο του “1984”

SaveSave