Το 2001 κυκλοφορεί στους κινηματογράφους το “Mulholland Dr.”, η σουρεαλιστική νέο-νουάρ του David Lynch που άφησε κοινό και κριτικούς απορημένους πριν την δοξάσουν τελικά. Διαβάζω πως η ταινία «άφησε τη γενική έννοια των γεγονότων ανοιχτή προς ερμηνεία και πως ο ίδιος ο Lynch αρνήθηκε να δώσει εξήγηση για τις προθέσεις του στην αφήγηση. Περιέγραψε την ταινία ως «μια ιστορία αγάπης στην πόλη των ονείρων».

Το 1965 σε μια συνέντευξη του στον Patrick Waldberg, ο René Magritte δηλώνει: «τελικά πιστεύω πως υπάρχει ένα οικείο συναίσθημα στην ποίηση και θα το αποκαλούσα «το συναίσθημα του τουρίστα» που πηγαίνει πολύ μακριά για να αναζητήσει την ποίηση, ενώ το οικείο μπορεί να είναι μια ευκαιρία ν’ ανακαλύψουμε μια εντελώς άγνωστη και ανοικεία σε εμάς ποίηση.

Το αν ο Lynch δικαίωσε ή όχι τον Magritte δεν έχει και μεγάλη σημασία, αυτό όμως που λέει ο Magritte το 1965 είναι μια ωδή στη ζωή, στην καθημερινή ζωή, στα καθημερινά πράγματα, στην ευλογία του εδώ και του τώρα που μόνο περιοριστικό δεν είναι τελικά για τον άνθρωπο. Ας το δούμε λίγο πιο αναλυτικά, ο Magritte εκ των πρωτοπόρων του σουρεαλισμού, μέγας μάγιστρος της ζωγραφικής και της ζωής. Κάνει τα μάτια κεφάλια, τα μήλα και τα συμβατικά ανθρωπάκια να ίπτανται, τις πόρτες να οδηγούν στον έναστρο ουρανό, τους εραστές να
φιλιούνται χωρίς να αγγίζονται και τα μοντέλα όσο ατελή κι αν είναι να ζωντανεύουν μπροστά στο ζωγράφο. Όλες αυτές οι περίεργες αντιθέσεις οδηγούν σε μερικά πολύ έντονα συμπεράσματα.

Πρώτο, μιας και έχει υπερ-χαρακτηριστεί και ως φιλόσοφος ή αλλιώς ένας ζωγράφος που φιλοσοφεί θα εστιάσω στην ανάγκη του να «γαργαλήσει» τον άνθρωπο με ένα βαρύ και διόλου παιδαριώδη τρόπο. Σαν να ρωτά «τι θα γίνει εκεί;», «είναι αυτό μια πίπα;», «πως να είναι άραγε οι αναμνήσεις των θεών;», και αν τελείωναν κάπου αυτές οι ερωτήσεις ίσως θα άξιζε να ρωτήσουμε τους εαυτούς μας «θα ήμασταν φτωχότεροι χωρίς τη φαντασία μας;». Ο Magritte και άλλοι σουρεαλιστές μας απάλλαξαν από αυτή την ερώτηση επιβεβαιώνοντας πως χωρίς το φανταστικό είμαστε μισοί ίσως και λιγότερο από μισοί. Οι ψυχο-ερευνητές δηλώνουν πως ένα τεράστιο μέρος των αποφάσεων μας καθημερινά στηρίζεται στο ασυνείδητο, στα όνειρα, στο daydreaming, πιο γενικά δηλαδή σε αυτό που λέμε φαντασία.

Το δεύτερο που παρουσιάζει ενδιαφέρον στον Magritte είναι μια άτυπη εκπαιδευτική μέθοδος για να ενεργοποιήσουμε τη φαντασία μας. Η ποίηση δε βρίσκεται μακριά, βρίσκεται μέσα στο οικείο και όλοι όσοι ταξίδεψαν πραγματικά, δόξασαν το τοπίο της επιστροφής τους στο οικείο.

Το τρίτο και – προσωπικά – πιο ενδιαφέρον από όλα είναι το πόσο μας ενοχλεί η ποίηση που είναι φτιαγμένη από τα πιο απλά υλικά. Ένας καλός στίχος είναι πολύ σπουδαιότερος ακόμα και του πιο μακροσκελούς και έντεχνου ποιήματος. Τα μήλα, τα συμβατικά ανθρωπάκια, οι ανορθόδοξες συνθέσεις του Magritte είναι σπουδαίες γιατί με ελάχιστα στοιχεία «σκουντάνε», βάζουν σε σκέψεις, μπερδεύουν και γοητεύουν τον θεατή τους. Αυτό είναι πιο σπουδαίο κι από εκατό περίτεχνους πίνακες. Ένας Magritte δηλαδή θα μπορούσε να συγκριθεί με όλο το έργο του Ελ Γκρέκο σε μια στιγμή με γνώμονα την ποσότητα των συναισθημάτων που προκαλεί στον θεατή.

Έτσι κι αλλιώς οι σουρεαλιστές ήταν δημιουργοί που ερευνούσαν βαθιά τον κόσμο των ονείρων, έκαναν σχεδόν όλοι ψυχανάλυση και ίσως να προσπάθησαν να δημιουργήσουν τον δικό τους μαγικό κόσμο, κι όπως ξέρετε δεν αγαπούν όλοι τη μαγεία και ακόμα λιγότεροι την δέχονται και την ερευνούν.

Rima Lyma